Avukat Kadri Timurtaş ve Kilis Tarihi

Metin MERCİMEK

“MANTIKİ ABDURRAHMAN EFENDİ VE OĞLU ABDULLAH ENVERİ EFENDİ’NİN YETİŞTİRDİĞİ TALEBELER ARASINDA DEĞERLİ VE MÜMTAZ ÂLİMLER ZUHUR ETMİŞTİR. MUMAİLEYHİN TEDRİSATI YALNIZ KİLİS’TEKİ TALEBEYE MÜNHASIR DEĞİLDİ. “KESİKMİNARE” ADETA BİR MANTIK FAKÜLTESİ HALİNDE İDİ. TÜRKİYE’NİN HER TARAFINDAN, BİLHASSA İSTANBUL, İZMİR, ADANA, SİVAS, KAYSERİ VE KONYA TARAFLARINDAN HER SENE BİRÇOK TALEBE GELİR, MANTIK TAHSİL EDEREK DÖNERLERDİ.”
(Kilis Tarihi Yazarı
Avukat Kadri TİMURTAŞ)

Kilis Tarihi ilk olarak 1 Mayıs 1932 tarihinde Kilisli Avukat Kadri Timurtaş tarafından yazılmıştır. Daha sonraları zamanın Kilis Belediyesi’nin almış olduğu karar üzerine, yazar ve tarihçi İbrahim Hakkı Konyalı, 1968 yılında “Abideleri ve Kitabeleri ile KİLİS TARİHİ”ni kaleme almıştır.
Kadri Timurtaş, Kilisli Kara Timurtaş Paşa’nın torunudur. İrfan sahibi bir şahsiyet olan Kadri Timurtaş, çevresinde çok sevilen ve hürmet edilen bir kişiydi. Bir müddet Gaziantep’te sorgu hâkimliği görevinde bulunmuş, daha sonra da Kilis’te avukatlık yapmıştır. Annesi Münevver Hanım ise ev kadınıdır.
Kadri Timurtaş’ın üç çocuğundan biri olan Haluk Timurtaş, 1954-1960 yılları arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi Balıkesir Milletvekili olarak bulunmuş ve Merkez Bankası Yönetim Kutulu üyeliğinden emekli olmuştur. 26.2.1925 tarihinde Kilis’te dünyaya gelen diğer oğlu Faruk Timurtaş, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde öğretim üyeliği yapmış ve 25.01.1982 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir. Üçüncü çocuğu Mübeccel Hanım ise, Suphi Yavaşca ile evlenerek Amerika’ya gitmiş ve yeniden Türkiye’ye dönüşünde 01.05.2012 yılında İstanbul’da hayata gözlerini yummuştur.
Kilis Tarihi’ni ilk defa yazanlardan biri olan Kadri Timurtaş, Kilis’in ilmi ve içtimai yönünün çok eskilere dayandığını ifade etmiş ve ağızdan ağza intikal eden tarihi rivayetlerin zaman geçtikçe unutulmaya yüz tuttuğunu görerek Kilis Tarihi’ni yazmaya karar vermiştir.
Söz konusu Kilis Tarihi, iki ana bölümden yola çıkarak ele alınmıştır. Birinci bölümde, Kilis’in içtimai varlığından, ayrıca o güne kadar geçirmiş olduğu siyasi ve idari olaylardan ve yine içtimai gelenek ve göreneklerden söz etmiştir.
İkinci bölümde ise, Kilis daha küçük bir kasaba iken, yani çok dar bir muhit ve zaman olmasına rağmen, burada yetişmiş olan ilim irfan sahibi âlimler ve şairlerin hayat ve eserlerini ortaya koymuştur.
Kadri Timurtaş eserinin ikinci bölümünde, Kilis’te yetişen âlim ve şairlere geniş yer vermiş ve uygulama alanlarına kadar olan bilgileri anlatmıştır. Özellikle mantık konusunda, Kilis’te yetişen mantık âlimlerinden Abdullah Enveri Efendi’nin mantık eğitimine çok önem vererek şunları yazmıştır:

“MANTIK TEDRİSATI SIRF NAZARİYETTEN İBARET KALIP TATBİKAT SAHASINA İNTİKAL EDEMEMİŞ İDİ. MUMAİLEYH BU HUSUSTA BİR YENİLİK GÖSTERDİ. MANTIKIN VE MANTIK TEDRİSATININ NE DEMEK OLDUĞUNU AMELİ BİR ŞEKİLDE ORTAYA KOYDU. ESKİDEN BERİ MANTIK KAİDELERİNİ TATBİK İÇİN KULLANILAN MİKYAS “ÂLEM HADİSTİR. ÇÜNKÜ MÜTEGAYYERDİR” VE “İNSAN HAYVAN FASİLLERİNDENDİR. ÇÜNKÜ ZİRUHTUR” GİBİ MAHDUT BİRKAÇ MİSALE İNHİSAR EDİYORDU. KIYAS AKSAMINA AİT BUNLAR HARİCİNDE MİSAL VE MEVZU BULUNAMIYACAĞI ZANNEDİLİYORDU. HÂLBUKİ ABDULLAH ENVERİ EFENDİ VE BU YANLIŞ ZEHABI KÖKÜNDEN BALTALADI. YALNIZ FATİHAİ ŞERİFE İLE MANTIĞIN DELALET BAHSİNİN HER BİRİNDEN MÜTENEVVİ 10 BİN KIYAS YAPILABİLECEĞİNİ VE BİNAENALEY HANGİ LİSANDA OLURSA OLSUN HİÇ BİR SÖZÜN MANTIKTAN HARİÇ OLMAYACAĞINI KAT’İ VE MANTIKİ DELİLLERLE İSPAT EYLEDİ.”

Timurtaş, tarihi önem taşıyan yorumunu böyle ortaya koymuştur. Bu yorum bizlere gösteriyor ki, Abdullah Enveri Efendi, Mantık İlmi’nin kurucusu olan Büyük Düşünür Aristo’nun “KIYAS METODU”ndan yola çıkarak, Kilis’te Mantık İlmi’ne bir açıklık getirmiştir.

İşte, 1968 tarihinde yazar ve tarihçi İbrahim Hakkı Konyalı’nın kaleme aldığı “Abideleri ve Kitabeleri ile KİLİS TARİHİ”nden 36 yıl önce yazılmış olan Kadri Timurtaş’ın KİLİS TARİHİ, daha bilimsel olmakta ve geçmişteki şair ve ilim adamlarımıza daha çok yer vermektedir.
Bizleri yeteri kadar tatmin etmese de Kilis’e bir değer kazandıran, birçok konuda bilgiler sergileyen ve tanıtımını yapan KİLİS TARİHİ yazarı Avukat Kadri Timurtaş’ı rahmetle anıyor ve de yeniden tüm ayrıntılarıyla birlikte bir KİLİS TARİHİ’nin yazılacağına candan inanıyorum.
Hoşça kalın.