Eski İstanbul’da Aile Hayatı

“İNSANOĞLUNUN İLK VAR OLDUĞU GÜNDEN BU YANA DOĞASINDAN GELEN MAHREMİYET ANLAYIŞININ BİR TEMAYÜLÜ OLAN EVLER, BİRER TAŞ YIĞININDAN İBARET OLMANIN ÇOK ÖTESİNDE, ÖMÜRLERİNİN BELKİ DE EN UZUN ZAMAN DİLİMİNİ GEÇİRDİKLERİ MEKÂNLARDIR.”

Bireylerin hayatlarının önemli bir bölümünü geçirdikleri yaşam alanlarının başında şüphesiz evler gelmektedir. Bu evler, kişilerin aile içi paylaşımlarda bulundukları, kültürlerini, karakterlerini şekillendirdiklerini, hem de uzun bir ömür geçirdikleri mekânlardır. Denilebilir ki, kişinin ev yaşamına, aile içi ilişkilerine, ailedeki konumuna bakarak kişi hakkında bir fikir edinmek mümkündür. Yazarlarımız da böyle düşünmüş olacaklar ki, eserlerinde sık sık misafir oldukları evleri, konakları ve bu mekânlarda yaşanana aile hayatını detaylarıyla anlatarak dönemin İstanbul halkını her yönüyle tanımaya ve tanıtmaya çalışmışlardır.
Eski İstanbul evlerini kaleme alan yazarlar bakınız bu konuda neler söylemişler bir görelim.
Birçok yazarlar 18. yüzyıl İstanbul evlerini anlatırken Boğaz’ın güzelliğine kayıtsız kalmayan halkın, evlerini Boğaz’ı en güzel gören yerlere yaptıklarını yazmışlar. Böylece kıyıda yüzlerce evin ve konağın yan yana sıralandığını belirterek, bu mekânların bahçelerinden, çeşmelerden, yeşilliklerden, tünellerden ve ağaçlı yollardan bahsetmişlerdir.
Bu tarihlerde İstanbul’da misafir olarak bulunan Yazar Lady Mary Wortley Montagu, mektuplardan oluşan eserlerinde, fiziki tasvirlerin yanısıra ziyaretlerde gözlemlediği ev ve konaklarda yaşanan aile hayatını dile getirmiştir. Özellikle ailenin kendi içersindeki görgü kurallarını, misafir anlayışını, çocuk kavramını ve muhtemelen kendisinin de bayan olmasının getirdiği bir merak sonucu kadınları anlatır. Anlatılanlardan bazılarını aktarmaya çalışacağım.
Montagu’nun gözlemlerine göre, Türklerde evlilik ve aile kavramı çok önemli yer tutmakta olduğunu, evlenmeden ölen her kadının cehennem azabına uğramayacağına inanıldığını belirtir. Montagu bu inancın dinlerden kaynaklandığını söyler. Bu bağlamda dönem İstanbul’un da Müslüman kadına toplumsal her türlü etkinliğin yasaklandığını ve yaşam biçimlerinin onlara başka bir seçenek bırakmadığını; böylece kadına biçilen rolün evlenmesi ve çocuk doğurması olarak belirlendiğini söyler. Ancak Montagu başka bir mektubunda da Türk kadınını şöyle yorumlar: “BELKİ DE DÜNYADA HER KADINDAN DAHA ÖZGÜR OLAN VE KESİKSİZ ZEVKLERLE DOLU YAŞAMINI TASASIZ OLARAK SÜRDÜREN YEGÂNE KADIN TÜRK KEDINIDIR… TÜRK KADINININ BİZDE OLDUĞU KADAR ZEKİ, NAZİK VE ÖZGÜR OLDUKLARI KONUSUNDA BANA İNANABİLİRSİNİZ. DOĞRU BU…”

Kendisine elli çeşit et yemeği ikram edildiği görkemli masayı bir ziyafet olarak anlatan Montagu, sofrayı da en ince ayrıntısına kadar tasvir etmektedir. Onun misafir olduğu konaklardan birisi de Sultan Mustafa’nın gözdesi Hafize Sultan’ın evi olmuştur. Katıldığı bir yemek ziyafetini şöyle dile getirir: “BIÇAKLAR ALTINDANDI, SAPLARI ELMAS KAPLIYDI. FAKAT LÜKSÜN DORUK NOKTASI Kİ BENİ ÇOK ŞAŞIRTAN ŞEY BUYDU. İPEK VE SIRMA İŞLİ DANTEL ÖRTÜ VE PEÇETELERDİ. HEPSİ DE KUSURSUZ GÜZELLİKTEYDİ…”
Montagu’nun misafir olarak kaldığı İstanbul evlerinde, Türk evlerinin temizliği konusundaki şu yorumu Türk kültürü adına zannımızda dikkat çekicidir: “SOYLU TÜRK KADINLARIN EVLERİ, HOLLANDA’DAKİ KADAR TEMİZ TUTULMAKTADIR.”
Hoşça kalın.