İznik’te Bilgi Turu-1

Metin MERCİMEK

"EFSANELERE KONU OLAN İZNİK, ANTİK ÇAĞDAN İTİBAREN NİKAİA OLARAK ANILMIŞTIR. YUNANCA (EİS TEN NİKAİEON) ANLAMINA GELEN KELİME GRUBUNUN "EİS" VE "NİK" KISIMLARININ "İSNİK" OLARAK TELEFFUZ EDİLMESİNDEN KAYNAKLANARAK GÜNÜMÜZE GELDİĞİ ANLAŞILMIŞTIR."
İznik'in tarihi konumunu ve güzelliğini hep duymuştum. Ancak bu güne kadar bir türlü oraya gitmek ve görmek kısmet olmamıştı. 
Havaların soğuk ve yağmurlu olmasına rağmen ailece günübirlik olarak önce, Pendik Feribotuyla Yalova'ya oradan da İznik'e geçiverdik. İlk olarak İznik Gölü'nün güzel koyları, daha sonra da şehrin tarihi mekânları bizleri karşıladı. 
İznik, Osmanlı dönemi Türk çini ve seramiği ile özdeşleşmiş bir isimdir. M.Ö. 4. yüzyıldan bu yana varlığını sürdüren bu küçük ve şirin yerleşimin İstanbul'u Anadolu'ya bağlayan yola yakın bir konumda bulunması ilçeye önemli bir canlılık getirmiştir. 
İlk olarak İznik'in kurulması hakkındaki bilgilere başvurdum. Makedonya Kralı Büyük İskender'in ölümüyle İskender'in büyük satrabı Antigonus'un M.Ö. 4. yüzyılda Askanya Gölü kıyısında Antigoneia ismini verdiği kenti imar ettirmesiyle gerçekleştirmiştir. Eski Trakya satrabı Lysmakhos'un şehri ele geçirmesiyle kentin adı karısı Nike'ye atfen Nikaia olarak değiştirilmiştir. M.Ö. 293'te Bithynia Krallığı'na bağlanan kent, önemli mimari yapılarla süslenmiş adına altın sikkeler basılmış ve tarihte "ALTIN ŞEHİR" unvanı almıştır. Uzun yıllar Bithynia Krallığı ile savaşan Romalılar, başkent Nikaia'ya akarak M.S. 123'te meydana gelen depremdeki hasarları onarıp, kentin dokusunu yeniden inşa etmişlerdir. Böylece kent 4 ana, 12 tali kapısıyla 4970 metre bir surla çevrilmiştir. 
Bu bölümde, herkes gibi benimde çok ilgimi çekmiş olan Ayasofya Orhan Camiinden söz edeceğim. Bu Kilisenin (sonradan camiye çevrilmiş) tarihi dokusu, konumu ve önem taşıyan bilgileri beni çok şaşırttı. Kilise içinde inceleme yaparken tesadüfen gezi yapan bir turist kafilesiyle karşılaştım ve önemli bilgileri onlardan aldım:
M.S. 787 yılında 7. Ekümenik Konsil'in toplandığı bu kilise, Hıristiyanlık dini açısından oldukça önem taşımaktadır. İlçe merkezinde, kentin dört ana kapısına ulaşan yolların kesiştiği noktada yer almaktadır. İlk olarak 4. yüzyılda yapılan kilise kalıntıları üzerine 6. yüzyılda Justiniaus tarafından yeniden inşa ettirilmiştir. 11. yüzyılda meydana gelen deprem sonrası yıkılan yapı üç nefli bazilika tipinde yeniden inşa edilmiştir. Bu yeni yapının geometrik desenli renkleri mermer döşeme mozaiği ile aziz ve havari betimlemeli freskleri oldukça ilgi çekicidir. 
Hıristiyanlık açısından oldukça önemli bir dini merkez olan İznik, havarilerden Petrus'un çabaları sayesinde bu dinle yarışır. İmparator 1. Konstantinius döneminde Hıristiyanlık üzerindeki yasaklar kalkar, 325 yılı yazı başında Nikaia, Hıristiyanlık için çok önemli bir olaya sahne olur ve 1. Konsil Senatus Sarayında toplanır, İmparator Konstantinius'un da katıldığı toplantıda iki önemli görüş tartışılır. İskenderiyeli din adamı Arius'un görüşü "HAZRETİ İSA'NIN SADECE BİR İNSAN OLDUĞU VE TANRIDAN DÜNYAYA GELMEDİĞİ" dir. Kısa sürede taraftar toplayan bu teze, psikopozlar karşı çıkarlar. Hıristiyan dünyasınca bu gün de savrulan "HAZRETİ İSA'NIN TANRI'NIN OĞLU OLDUĞU" tezi uzun tartışmalardan sonra kabul görmüştür. Hıristiyanlıkla ilgili yortu günleri ve Nikaia Kanunları adı ile bilinen 20 maddelik metin, bu Konsil’den sonra kabul edilmiştir. 787 yılında İznik Ayasofyası'nda 7. Konsil toplanmıştır. Bu dönemde İmparatoriçe İrene'nin önderliği ile resim ve heykel üzerindeki yasaklar kaldırılmıştır. 
İznik'in tarihi yapısının bir başka konumunda yeniden buluşmak dileğiyle... 
Hoşça kalın.