Kilis’in Mantık Âlimi Abdullah Enveri’nin Düşünceleri

Metin MERCİMEK

“ABDULLAH ENVERİ EFENDİ KİLİS MEDRESELERİNDE MANTIK İLMİ DERSİ VEREN BİR MANTIK ÂLİMİDİR.”

Abdullah Enveri’nin mantık düşüncelerine geçmeden önce, mantığın ne olduğuna bir göz atalım. Mantık, bilginin yapısını inceleyen, doğru ile yanlış arasındaki akıl yürütmenin ayırımını yapan bir disiplindir. Başka bir deyişle mantık, bilginin doğruluğunu değil, bilginin doğruluğunu ifade eden düşünce ve kavramların kendi içsel bütünlüğünün doğrularını inceleyen bir daldır.
Mantık, M.Ö. yaşamış olan Büyük Düşünür Aristo tarafından kurulmuştur. Daha sonraları Farabi, mantığı iki kısımda kategorize etmiş, İbni Sina’da, geçicilik ve içerme arasındaki ilişkiyi geliştirmiştir. Çağdaş zamanlarda ise, Russell bu ilme önemli katkılar sağlamıştır. Tüm bu düşüncelerin yanı sıra, Kilis’in yetiştirdiği Mantık Alimi Abdullah Enveri Efendi de, Kilis’te açılan medreselerde mantık dersi vermiş, hem de Aristo mantığını benimseyerek O’nun KIYAS METODU’nu ele almıştır.
Şimdi Kilis’in bu değerli insanının mantıkla alakalı görüş ve düşüncelerini kısa ve maddeler halinde tek tek görelim:
A- “İlim olmadan hakiki iman olmaz, mantık olmadan da hakiki ilim olmaz.”
B- “Mantık, bütün ilim ve fenlerin hizmetçisidir. Aynı zamanda şüphe ve zanların karanlığından insanın kurtarıcısıdır.”
C- “İnsan için nihai hedef, Allah’a ulaşmaktır. Bu hedefe ulaşmak için de mantığa ihtiyaç vardır.
D- Mantık ilminin zaruretine akli ve nakli delillerin nihayeti yoktur, onu inkâr eden bizzat cahil ve ahmaktır. Bu nedenle mantıksız akait öğrenilemez.
E- Herhangi bir ilmin tahsilinde bir metodun bulunması ve bu metodun da mantıktan geçmesi gerekmektedir. Çünkü ilmin muhafaza edilmesi, o ilmin meselelerini muhafaza etmekle olur.
F- İnsanın arzu ettiği şeylerin başında dünya ve ahiret saadetine ulaşmak ve Allah’a yakın olmak gerekmektedir. Bunun da başlangıcının Allah’ın sıfatı olan ilimle olması gerekir. Çünkü ilmin zıddı olan cehaletlerle Allah’a yakınlık kurmak mümkün değildir.
G- İmanın kemale ermesinde, tasavvurun tasdik, tasdikin de önermelere ihtiyacı vardır. Önermeler dahi bilinmekle en değerli istek olan dini meselelere ve dünyevi hedeflere götüren “KIYAS” tertip edilebilir. Bu vesileyle tam bir tasdik ile kâmil iman ortaya çıkmış olur.
Ğ- Mantık kuralları, uzak veya yakın bir şekilde kişinin imanında kemale ermesine silsile şeklinde vesile olmaktadır. Bununla birlikte tasavvurun tasdik için bilinmesi ve tasdikin de önermelere ihtiyacı olduğu gerekmektedir.
H- Her ne kadar ilk başta mantık bilginleri filozof olup küfür içinde de olsalar onların küfrü, mantığı sadece bozuk emellerine alet etmeleri ve onu gerektiği şekilde kullanmamalarından ileri gelmiştir.
İ- Her ne olursa olsun bir şeyin bilgisi, o şeyi bilmemekten daha güzeldir. Çünkü çirkin bile olsa, o bilgiden yararlanılabilir.
Görüldüğü üzere, insan gücünün en güzel keşiflerinden biri olan mantık ilmi, Kilis’in birçok medreselerinde okutulmuş ve bu ilme tam anlamıyla sahip çıkan değerli insan da, Kilis’in Büyük Mantık Âlimi Abdullah Enveri olmuştur. O’nu rahmetle anıyorum.
Hoşça kalın.