Kilis’te Mantık İlmine Işık Tutan Medreseler

Metin MERCİMEK

“İLİM VE İRFANA IŞIK TUTAN VE ÖZELLİKLE MANTIK İLMİNİN ANADOLU’YA YAYILMASINI SAĞLAYAN MEDRESELERİMİZ, KİMİ KENDİ KADERİNE BIRAKILMIŞ, KİMİ İSE ONARILMASI BEKLENİLMEKTEDİR. BU MEDRESELERDE MANTIK DERSİ VEREN KİLİS’İN MANTIK ÂLİMİ ABDULLAH ENVERİ EFENDİ KİMDİR? HALA BİLİNMEMEKTE. PEKİ, BU İNSANI NASIL TANIYACAĞIZ? BU GÜNE KADAR İSMİ BİR SEMTE, BİR KURUMA VEYA BİR ETKİNLİK ALANINA VERİLMİŞ DEĞİL! ARTIK KİLİS’E SAHİP ÇIKMA ZAMANI GELDİ VE GEÇİYOR.”
(Yaşar AKTÜRK
İstanbul Kilis Vakfı Mütevelli HeyetiBaşkanı)

Vakfımız Genel Sekreteri İhsan Bıyıkbeyi, Kilis’te mantık ilmi, fıkıh, naif, maani, nahif, hadis okutulan medreseleri araştırmış ve bunların isimleriyle birlikte bizlere tek tek tanıtmaya çalışmıştır. Şimdi Genel Sekreterimiz İhsan Bıyıkbeyi’nin araştırmalarını hep birlikte görelim:
“Öncelikle medrese nedir? Eskiden Türkiye’de, şimdide Müslüman ülkelerinde, özellikle din ve hukuk adamı yetiştiren ve görenekle yöntemlerle yönetilen okuldur. Bu okulların çoğu camilerin yanında bulunan ve bir avlu içinde birçok odalı yapıları olan ilim yuvalardır. Şimdi Kilis’te mevcut medreseleri tek tek tanıyalım.
Şeyhler Camii Medresesi:Keşkekzade İsmail Efendi, gözleri görmeyen biri idi. Buna rağmen, sarf, naif okuturdu. Üç odası vardı.
Kürtler Camii Medresesi: Hassa Müftüsü Dağlı Hacı Halil Efendi, bu medresede, fıkıh, sarf ve nahiv okuturdu. Altı odalı idi.
Pirlioğlu Camii Medresesi: Hasan Ali Beşzade Hafız Efendi burada sarf ve nahiv okuturdu. Yedi odası vardı.
Kör Hüseyinoğlu Medresesi: Mükemmel bir kitaplığı, 17 odası, 3 ilkokulu vardı. Müftü Hacı Abdüsselam Efendi, hadis ve fıkıh okutuyordu. Aynı zamanda Türkolog Kilisli Muallim Rıfat Bilge’nin öğretiminin yaptığı medresedir.
Özbek Camii Medresesi: Özbekzade Hacı Mehmet Efendi, sarf ve naif okuturdu.
Murtaza Camii Medresesi: Medrese yanında ayrıca bir ilkokulu vardı.
Şemmun Nebi Medresesi: Ünlü Hacı Fadıl  Efendi (Kilisli Muallim Rıfat Bilge’nin hocası), mantık, maani, Hikmet ve farisi okuturdu. Hacı Fazıl Efendi’nin 3 yazma eseri vardı. Bu medresede ayrıca hattat Molla Hasan Efendi Astronomi okutuyordu.
Hindioğlu Camii Medresesi: 6 oda bir ilkokul bölümü vardı. Hamit Efendi Zade Mehmet Efendi, fıkıh, sarf ve nahiv okuturdu.
Tekye Camii Medresesi: 6 oda bir ilkokul bölümü vardı. Zıddızade Abdullah Efendi ülumuşetta ilmini okuturdu.
Camiikebir Medresesi: Bir derslikte 5 odası vardı. Ünlü Bekir Vahid Efendi, ülumuşettayı okuturdu. 7 tülası ile fıkıh, maani okuturdu.
Cüneyne Camii Medresesi: Besmili Osman Efendi sarf ve naiv okuturdu. 4 odası vardı.
İnnaplı Camii Medresesi: 6 odası vardı. Yavaşçazade İbrahim Efendi, fıkıh, hadis, sarf, nahiv okuturdu.
Küçük İmam Camii Medresesi: 5 odalıydı. Saçlı Salih Efendi, ülumuşetta okuturdu. Salih Efendi daha sonra Halep medreselerine müderris olarak yükseltilmiştir. Bu medrese, Diyarbakırlı Hacı Mehmet Efendi, ayrıca sarf ve nahiv okutmuştur.
Bestamiye Camii Medresesi: 3 odası vardı. Ulemadan Ali Efendi ülumumuhtefiye okuturdu.
Kesik Minare Camii Medresesi: Dokuzluoğlu Büyük Abdurrahman Efendi, bu medresede ülumuşettayı okuturdu. 1 kütüphanesi, 12 odası vardı. Ülumuşetta, o zaman okutulan genel fen konuları ile ilişkili bilimlerin bütünüdür. Ayrıca Büyük Mantık Alimi Abdullah Enveri Efendi de bu medresede, mantık ilmini okutmuş be mantıkla ilgili ününü tüm Anadolu’ya burada yaymıştır.
Muallak Altı Camii Medresesi: Bir ilkokulu vardır.
Hasan Attar Camii Medresesi: Bir ilkokulu vardır.
Akcurun Camii Medresesi: Bu medresede Mantiki Ömer Efendi müderrislik yapardı. 6 odası vardı. Ayrıca 1 ilkokula sahipti.
Çalık Camii Medresesi: Üniversite seviyesinde olup, mantık dersleri okutulurdu.
Debbahhane Camii Medresesi: Üniversite seviyesinde olup, bu medresede mantık dersleri okutulurdu.
Hacı Derviş Camii Medresesi: Bediroğlu ünlü Müftü Hakkı Efendi, fuariz, mantık, maani, adap, eş’a, şerhi, akaid, kadıneydavi, ülumuşetta’yı okuturdu. 4 odası vardı.
Çekmeceli Camii Medresesi: 1 dersliği ve 6 odası vardı. Tarikatı NakşiyeHalifesi’nden Şair ve Mutasavvıf Şeyh Abdullah Sermest Efendi; fıkıh, maani ve farisi okuturdu. Şeyh Abdullah Sermest Efendi, Büyük Mantıkçı Abdullah Enveri Efendi’ye icazetnameyi bu medresede vermiştir” diye anlattı Genel Sekreterimiz.
Başta Kilis Vakfı Başkanımız Yaşar Aktürk olmak üzere Yönetim Kurulu Heyeti Üyeleri olarak, Kilis’in medreseleri hakkında anlamlı bilgiler veren Vakfımız Genel Sekreteri İhsan Bıyıkbeyi’ne teşekkür ediyor ve Kilis’in Mantık Âlimi Abdullah Enveri Efendi’nin isminin yaşatılması İçin, bir kuruma, bir etkinlik alanına adının verilmesini istiyoruz. Bu konuda gerek Kilis Valimizin, gerek Milletvekillerimizin, gerek Belediye Başkanımızın, AKP İl Başkanımızın, gerek 7 Aralık Üniversitesi Dekanımızın, İl Kültür ve Turizm Müdürümüzün, gerekse ilgili kurum ve kuruluşların artık el atacaklarına inanıyor ve Kilis’in kültürel değerlerine sahip çıkılmasını dört gözle bekliyoruz.