Ticaretin Merkezi: Mercan (Tahtakale)

Metin MERCİMEK

"MERCAN, İLK AKLA GELEN VALİDE HAN, SÜMBÜLLÜ HAN, BÜYÜK YENİ HAN, CAFERİYE HAN, KIZILAY HAN GİBİ BİZANS VE OSMANLI DÖNEMİNE AİT 50 CİVARINDA HANLARLA BARINMAKTADIR."
Evlerimizde veya iş yerlerimizde kullanmakta olduğumuz birçok araç ve gereçleri temin etmek için doğruca İstanbul Eminönü bölgesinde bulunan Mercan (Tahtakale) semtine gider ve alışveriş yaparız. "ARADIĞIN HER ŞEYİN BULUNACAĞI YER" olarak bilinen Mercan çarşısına girer girmez, insan yoğunluğu ile karşılaşır ve yürümenin zorluğunu yaşarız. Dükkân içi ve ön tezgâhlarda, o kadar çok çeşitlilik göze çarpar ki, alışverişten çok seyretmeyi tercih eder ve de oradan ayrılmak istemeyiz. 
İşte evimin bir ihtiyacını temin etmek üzere Mercan (Tahtakale) çarşısına gittim. Her sokağı tarihi yapıtlarla süslü olan Mercan'ın bir "HANLAR SEMTİ" olduğunu oraya varınca öğrendim. Karınca yuvasını andıran bu çarşıda, hem alışverişimi yaptım, hem doya doya dolaştım, hem de yeterince bilgi topladım. 
Almış olduğum bilgilerle, tarihte "HANLAR SEMTİ" olarak bilinen Mercan, günümüzde bu kimliğe uygun bir ticaretin yapıldığı yer olduğunu da anladım. Kuruluşu Fatih Sultan Mehmet Dönemi'nde olmuştur. Burada Piri Mehmet Paşa Camii ya da Terşikçiler Mescidi adını taşıyan bir camii daha varmış. Ancak 1942 yılında yıkılmış. Evliya Çelebi'ye göre burada deri ve deriden mamul işler yapılırmış. Bu iş için 7 bekârhane bina ve yaklaşık 4000 kişi pabuççulukla iştigal etmiştir. Buradaki esnaf Kanuni Sultan Süleyman Dönemi'nde; kendi aralarındaki davalar için dahi idama kadar varabilecek hükümler verebilen bir teşkilat kurmuşlar. Hatta böyle bir infaza maruz kalan maktulü çarşının orta yerindeki Kümsek Dede'nin Mezarı civarında gömerlermiş. Öyle ki bu esnaf zümresinden şehir halkı hatta Yeniçerilerin çekindiği; Kanuni ve IV. Murat dönemlerinde iç huzursuzlukların bastırılmasında devlet erkânı kullanıldığı da rivayet edildiğini öğrendim. 
Mercan, Sultan Fatih'in yaptırdığı Eski Saray'a, Kapalı Çarşı'ya, Babıâli’ye, Sahaflar Çarşısı'na ve Darülfünun’a yakın olması dolayısıyla, bir ticaret merkezi olmasıyla birlikte, aynı zamanda seçkin kişilerin oturabileceği bir semt olmuştur. Buna şöyle bir örnek verebiliriz. II. Beyazıt dönemine kadar gelen Çandarlı İbrahim Paşa'nın kendi adıyla bilinen bir camisi bir de konağı olduğu bilinmektedir. Ancak bu konaklar da ünlü İstanbul yangınlarına maruz kalmıştır. Yine Tanzimat'ın ünlü paşalarından Ali Paşa, Mercan Camii civarında bir evde doğmuş İkbal Devri'nde buraya bir konak yaptırmış, ancak o da kütüphanesiyle birlikte çıkan yangında yanmıştır. Aynı arsa üzerine 1865'te Sultan Abdülaziz tarafından kendisine yeni bir konak yaptırılmıştır. Hediye edilen konak Ali Paşa'nın ölümünden sonra varislerine verilmeyerek Sultan Abdülmecit'in büyük kızı Fatma Sultan'a tahsis edilmiştir. Sultanlar binadan başka yere geçince burası Mercan İdadisi'ne dönüştürülmüş, ardından Harbiye Nezareti'ne geçen bina 1911'de yanmıştır. 
Bugün gerek tarihi yapıtlarıyla, gerek camileriyle, gerekse tarihi hanlarıyla Eminönü semtinin vazgeçilmez bir alışveriş merkezi olan Mercan (Tahtakale) denilebilir ki, İstanbul'un en yoğun ticaret merkezlerinden biridir. 
Tarihi mekânlarıyla ün yapan İstanbul'un bir başka semtinde yeniden buluşmak dileğiyle...
Hoşça kalın.