Türk Kahvesi ve Fincanın Özelliği

“ÖYLE BEDİİ HÜNER HALİNE GETİRİLMİŞ Kİ, ARTIK KAHVE BİR DAMAK ZEVKİ OLMAKTAN ÇIKMIŞ ADETA GÖZ VE GÖNÜL ZEVKİ HALİNİ BULMUŞTUR.”
Tarihi Mısır Çarşısı’na her yolum düştüğünde hem Kahveci Mehmet Edendi’ye uğrar, hem de diğer alışverişlerimi yaparım. Birde kahve Osmanlı’dan günümüze nasıl gelmiş, sunumu nasıl yapılırmış ve fincanların da anlamı neymiş detaylarını öğrenir ve not alırım.
Önce kahve fincanlarının ağzı dar ilen, alt kısmının neden basık olduğu özelliğini araştırdım. Ağzı dar altı geniş fincanları ilk defa Osmanlı kullanmıştır. 1876 yılında Sultan 2. Abdülhamit tahta geçtikten sonra fincanların altı dar üstü geniş haline gelmiştir. Renkleri ise turkuaz, pembe, mercan kırmızısı, lacivert, yeşil ve sarı olarak sıralanır. Cumhuriyet döneminde değişime uğrayan fincanlarda renkler kaybolur. Böylece silindirik formla birlikte altın dore işlemeler yer alır.
Aslına bakılırsa kahve fincanlarının en güzel özelliği, altının geniş üstünün dar olmasıdır. Son yudumu içene kadar köpüğü dağıtmaz Ayrıca incelik ve form kahveyi kolay kolay soğutmaz. Biraz eskilere doğru bir göz atacak olursak, fincanların ağzı hep dar olduğunu görürüz. O zamanlar düşünülmüş; alt geniş olduğu için telve orada kalmakta ve birikmekte. Aynı zamanda köpük üstte kalıp bu form kahveyi kesinlikle soğutmamaktadır. Çünkü kahve bir sohbetin bahanesidir. Yani sohbet edebilmek için bir bahanedir kahve.
Bir de Osmanlı döneminde fincanlarda kullanılan her renk bir dönemi temsil ediyormuş. 16. yüzyılda Osmanlı’nın doğuşu olarak nitelendirdiğimiz dönemde pembe ve turkuaz fincanlar kullanılıyor. 17. yüzyılda mercan kırmızısı damgasını vuruyor. Kanuni Sultan döneminde lacivert fincanlar, Osmanlı İmparatorluğunun zirvede olduğu dönemde ise yeşil renk ağır basıyor. Diğer taraftan hepimizin ayrılıkla özdeşleşen sarı rengi; Osmanlı’nın veda döneminde fincanlarda kullanılan renk oluyor. Bu konudaki araştırmalar gösteriyor ki, Kanuni döneminde lacivert baskın olduğu ve O’nun türbesinde de baskın renk laciverttir. Dolayısıyla onun döneminin fincanları da lacivert, Osmanlı’nın yükseliş dönemi yeşil olmuştur. Hatta gücün, hilafetin makamı Osmanlı’nın sancağı bile yeşil rengini almıştır. Sarı ise Osmanlı’nın son dönemini ifade ediyor. Nitekim hastalığın da, ayrılığın da rengi… En sonunda 1876’da 2. Abdulhamit tahta geçince Fabrika-yı Hümayun’u kuruyor ve Fransız ustalar boy göstermeye başlıyor. Böylece ağız kısmı geniş, altı dar fincanlar yapılarak bu formda kullanılıyor.
Ayrıca kahve falının ortaya çıkışı ile ilgili bilgiler de elde ettim. Önce Osmanlı dönemindeki kahve sunulma adabından söz edeceğim. Kahvecibaşı nezaretinde üç cariye kahveleri sunuyor. Bu üç kahveci cariyeden her birinin omuzlarından göğüslerine çaprazlama atılmış sırma işlemeli kadife veya atlas kahve örtüleri bulunuyor. O sırada kahve eğilerek ve sunulurken karşıdakinin gözlerine asla bakılmıyor. Fala gelince. Sarayda cariyelerin birbirlerine söyleyemeyecekleri şeyleri söylemek maksadıyla ortaya çıkardıkları dedikodunun adı olarak yorumlanmaktadır.
Gerek fincanın şekli, gerek fincanın rengi ne olursa olsun, kahve bir dostluğun, bir sohbetin ve de geleneklerimizde hayırlı bir işin sonlandırılması için en güzel bir içecektir.
Hoşça kalın.