Türk Seyyahı Evliya Çelebi’yi Yakından Tanıyalım

Metin MERCİMEK

“DOĞRU YOLU ELDEN BIRAKMA, KİNDEN, GAREZDEN UZAK KAL. TUZ, EKMEK HAKKINI GÖZLE. İYİ DOST OL. KÖTÜLERLE ARKADAŞ OLMA. İYİLERDEN İYİLİK ÖĞREN.” (Evliya Çelebi)

Büyük Türk Seyyahı Evliya Çelebi’nin hayat hikayesine geçmeden önce, onun ünlü Seyahatnamesine bir göz atalım.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi nedir?: Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda yazılmış olan çok ünlü bir gezi kitabıdır. 10 ciltten oluşan bu kitap, gerçekçi bir gözle izlenen olayları, yalın ve duru, zaman zaman da fantastik bir anlatım içinde hem de halkın anlayacağı bir şekilde yazılmıştır. Özellikle halkın anlayacağı değimler oldukça sıkça kullanılmıştır. Bütün görmüş ve gezmiş olduğu memleketler hakkında hayli önemli bilgiler bu kitapta toplanmıştır. Değerli bilgileri içine alan eser, bu yönden Türk Kültür tarihi ve gezi edebiyatı açısından önemli bir yer tutmaktadır.

Evliya Çelebi’nin hakkında yayınlanan bir çok dergi ve bültenlerde, Onun “Seyahat Ya Resulallah” diyerek yollara düşmesi anlatılmaktadır. Uçsuz bucaksız Osmanlı topraklarında gezip gördüğü yerleri 10 ciltlik seyahatnamesinde anlatması, gerçekten de seyahat kültürünün bizlere bahşettiği en büyük bir armağanıdır. Şimdi Evliya Çelebi’nin biyografisini kısaca görelim.

25 Mart 1611 tarihinde İstanbul’un Unkapanı semtinde doğan Evliya Çelebi, daha küçük yaşlarından itibaren içinde müthiş bir gezi arzusu vardı. Öğrenimini yaparken düşünceleri hep gezi üzerine odaklanmıştı.

Çelebi ailesi aslen Kütahyalı olup, fetihten sonra İstanbul’a yerleşmiştir. Önce mahalle mektebi, daha sonra Şeyhülislam Hamid Efendi Medresesi’ne girdi. Burada 7 yıl okuduktan sonra saraya özgü bir okul olan Enderun’a devam etti. Okul öğreniminin dışında özel hocalardan Kur’an, Arapça, güzel yazı, musiki, beden eğitimi ve yabancı dil dersleri aldı. Bu arada Kur’anı ezberleyerek hafız oldu. Daha sonra sarayda görev alarak Padişah ve devlet ileri gelenlerin beğenisini kazandı. Bu yüzden çok yüksek görevlere getirilmesi düşünülüyordu. Ama onun düşünceleri çok farklıydı.

Yeni yerler, yeni insanlar görüp tanımak istiyordu. Sarayda fazla kalamadı. Onun ünlü seyahatnamesinde belirtildiği üzere, görmüş olduğu rüyada, meşhur gezilerine başladı. Bu gezileri sırasında çok ilginç yerler gördü ve yeni insanlarla tanıştı. Ayrıca bir çok olay ve savaşlara da katıldı.

1683 yılında vefat eden ünlü Türk Seyyahı Evliya Çelebi, 2011 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından kutlama takvimine alınmıştır. O’nu rahmetle anıyor ve “İz Bırakan Türk Adamları’nın bir başka güzelliğinde yeniden buluşalım diyorum.